Wstęp
W ostatnich latach widzimy wyraźny rozwój technologii związanej z produkcją BSP, oraz wzrost zastosowania BSP w lotnictwie wojskowym. Decydujące tu są dwa czynniki, które wpływają na taki stan rzeczy. Po pierwsze jest to dynamiczny rozwój techniki informatycznej, która umożliwia sterowanie pojazdami na odległość, oraz na zastosowanie sztucznej inteligencji. Po drugie obserwujemy zmiany co do sposobu prowadzenia operacji militarnych, tzn odchodzi się od prowadzenia działań masowych na rzecz wykonywania miejscowych i precyzyjnych operacji wojskowych. Do ich zaplanowania i przygotowania niezbędny jest jednak dostęp do szczegółowych informacji rozpoznawczych, i tutaj z pomocą przychodzą właśnie bezzałogowe statki powietrzne. Wreszcie jest też bardzo ważny czynnik – jakim jest ochrona życia ludzkiego; bezzałogowce pozwalają wykonywać skomplikowane operacje, bez ryzyka utraty zdrowia i życia.
Bezzałogowce, ze względu na różnorodność konstrukcji jakie do tej pory już zdążyły się pojawić, mogą być użyte nie tylko w zadaniach rozpoznawczych, lecz również do zadań bojowych, a także do zadań specjalnych. Te bogactwo form konstrukcyjnych w połączeniu z osiągnięciami technik informatycznych sprawia że BSP znajdują zastosowanie zarówno jako środki do realizacji celów poziomu taktycznego jak i strategicznego.
Kryteria klasyfikacji dronów wojskowych
Podstawą uporządkowania danej dziedziny wiedzy jest klasyfikacja. Co się tyczy bezzałogowych statków powietrznych to możemy wyróżnić następujące kryteria ich klasyfikacji: jako podstawowe kryterium wskazuje się podział ze względu układ aerodynamiczny, dalej wyróżnia się podział ze względu na rodzaj napędu, dalej podział ze względu na sposób startu lądowania, wreszcie podział ze względu na zasięg i wysokość działania, oraz podział ze względu na przeznaczenie (rodzaj wykonywanych zadań), a także związany z tym ostatnim: podział w zależności od rodzaju wyposażenia.
Jednak kryteria które bezpośrednio rzutują na zastosowanie militarne bezzałogowców, to przede wszystkim kryterium dotyczące zasięgu i pułapu działania, a które jest skorelowane z poziomami działań taktycznych jakie wyróżnia się w sztuce wojennej; tj poziomem taktycznym, operacyjnym i strategicznym. Kryterium przeznaczenia natomiast odzwierciedla potrzebę zastosowania odpowiednich sił i środków w zależności od fazy procesu dowodzenia, to jest wyróżnia się środki potrzebne do zabezpieczenia ciągłości spływania meldunków i informacji na temat położenia przeciwnika, co jest istotą I i II fazy procesu dowodzenia – czyli fazy ustalenia położenia i fazy planowania, oraz środki potrzebne do realizacji zadania jakie w wyniku czynności podejmowanych w ramach tych faz zostaje postawione. Ostatnie kryterium – kryterium zastosowanego wyposażenia jest już podziałem który precyzyjnie obrazuje możliwość skierowania BSP na odpowiedni kierunek realizacji zadania.
Zasięg i pułap lotu:
Ze względu na zasięg i pułap wyodrębnia następujące główne typy BSP:
• TAKTYCZNE BSP;
• STRATEGICZNE BSP;
• BSP SPECJALNEGO PRZEZNACZENIA.
Zastosowanie:
Kolejny kryterium odzwierciedlającym wojskowe zastosowanie BSP jest podział ze względu na zastosowanie, wedle którego BSP dzielą się na:
• BSP ROZPOZNAWCZE;
• BSP BOJOWE;
• BSP SPECJALNE.
Wyposażenie:
Ze względu na rozdaj wyposażenie BSP (zgodnie z anglojęzycznym nazewnictwem) dzielimy na:
• IMINT (imagery inteligence);
• SIGNT (signals inteligence)
• MASINT (measurement and signatures intelligence)
• OTHER
Kryterium zasięgu i pułapu
Jeżeli chodzi o klasyfikację dotyczącą zasięgu i pułapu osiąganego przez bazzałogowe statki powietrzne, to w pierwszej grupie – taktycznych bezzałogowców – ich prezentacja zaczyna się od najmniejszych z możliwych tego typu obiektów, to jest od bazzałogowców typu „mikro”, poprzez równie małe o gabarytach „mini”. Te miniaturowe bezzałogowce ważące w skrajnych przypadkach jedynie 3 gramy i długości 10 centymetrów (zdarzały się też prototypy wielkości do 5 cm) są tworzone z przeznaczeniem do wyposażenia wojsk lądowych w celu rozpoznania strefy bezpośredniej styczności wojsk, jak również są przeznaczone do operowania w terenie zurbanizowanym, w tym do penetrowania budynków i obiektów wewnątrz. Zważywszy na te ostanie zdolności, bezzałogowce „mikro” (n) i „mini” (m) stanowią idealne narzędzie do prowadzenia rozpoznania miejsc docelowych działań przez wojska specjalne. Jeżeli chodzi u zastosowany układ aerodynamiczny to bezzałogowce tej klasy projektowane są jako stałopłaty i wiropłaty. W grupie taktycznych BSP mamy też bezzałogowce „bezpośredniej styczności” (Close Range – CR) do wykonywania zwiadu, prowadzenia walki radioelektronicznej, i kierowaniem ognia artylerii, a także bezzałogowce „krótkiego zasięgu” (Short Range – SR), „średniego zasięgu” (Medium Range – MR), „średniego zasięgu i dużej długotrwałości lotu” (Medium Range Endurance – MRE) stworzone również do prowadzenia rozpoznania, wyszukiwania celów, oceny sytuacji na polu walki, a także do wykrywania skażeń. W ramach taktycznych bezzałogowców są też BSP „niskiego pułapu, głębokiej penetracji” (Low Altitude Deep Penatration – LADP), „niskiego pułapu dużej długotrwałości lotu” (Low Altitude Endurance – LAE), „średniego pułapu, dużej długotrwałości lotu” (Medium Altitude Long Endurance – MALE). Te trzy grupy stanowią statki powietrzne przeznaczone do prowadzenia zwiadu, rozpoznania, a także do wyszukiwania celów i oceny sytuacji na polu walki, walki radioelektronicznej oraz do zapewnienia łączności dowódczej.
Dron klasy NANO „Black Hornet”
W drugiej grupie – grupie strategicznych bezzałogowców wyróżnia się BSP „wysokiego pułapu, dużej długotrwałości lotu” (High Altitude Long Endurance – HALE) z przeznaczeniem do prowadzenia zwiadu, rozpoznania, wyszukiwania celów, oceny sytuacji na polu walki, walki radioelektronicznej, zapewnienia łączności dowódczej, oraz „bezzałogowe bojowe statki powietrzne” (Unnamed Combat Aerial Vehicle – UCAV), tym samym dopiero w tej grupie pojawiają się pierwsze bezzałogowce uzbrojone w broń pokładową do zwalczania celów zarówno, naziemnych jak i nawodnych, oraz powietrznych.
Dron typu HALE wizualizacja
Irański bezzałogowiec typu HALE
W grupie bezzałogowów specjalnego przeznaczenia wyszczególnia się samoloty „uderzeniowe” (Lethal – LETH) przeznaczone do zwalczania pojazdów, okrętów, i infrastruktury przeciwnika, oraz bezzałogowce typu „pułapki radiolokacyjne” (Decoys – DEC) do których zaliczają się także imitatory samolotów i latające cele.
Dron – kamikadze „Kostka”
Dron uderzeniowy odzyskiwalny „Rough-1”
Kryterium zastosowania
Przechodząc do kolejnej klasyfikacji – to jest dotyczącej zastosowania, mamy w ramach tej podgrupy wewnętrzne podziały np. na grupie statków rozpoznawczych wyróżnia się: BSP „kierowane” albo „programowane”, a także BSP „jednokrotnego użytku” i „wielokrotnego użytku”. Pośród BSP bojowych wyróżnia się podział na te o uzbrojeniu „konwencjonalnym” i „jądrowym”. Tutaj także można wyróżnić statki „programowane”, „kierowane”, a także „samosterujące”. Są też BSP specjalne, gdzie wyróżnia się te do „walki radioelektronicznej”, „propagandowe”, „sygnalizacyjne”, „pozorujące”, oraz „cele powietrzne”.
Klasyfikacją zbieżną z klasyfikacją ze względu na zastosowanie, jest klasyfikacja ze względu na rodzaj wykonywanych zadań. Tutaj również mamy trzy główne grupy Bezałogowych Aparatów Latających (Unmanned Aerial Vechicles – UAV): „bojowe” (Combat UAV – CUAV), „rozpoznawcze” (Recce UAV – RUAV), „wspierające” (Supprot UAV – SUAV).
Dron typu bojowego CUAV
Bezzałogowy samolot rozpoznania morskiego MQ-9
W ramach bojowych bezzałogowców, które noszą też miano: rozpoznawczo-uderzeniowych, wyróżnia się te które są przeznaczone do „wykonywania zadań na powierzchni”, z czego mogą to być dedykowane do głębokich uderzeń, jak i do uderzeń w strefie działań taktycznych, oraz do „wykonywania zadań w powietrzu”, przy czym tutaj wyróżnia się podtypy: Combat Air Patrol – CAP, oraz przeznaczony stricte do walki powietrznej – to jest Air to Air.
Francuski bezzałogowiec Aarok będący odpowiednikiem załogowego A-10, czyli przystosowany m.in. do tzw misji bliskiego wsparcia.
Południowoafrykański dron „Mwari” przystosowany do zadań typu „Air to Air”
W ramach wspierających aparatów latających wyróżnia się te przeznaczone do zadań :”rozpoznania meteorologicznego”, do funkcjonowania jako „przekaźnik radiowy” (Relay), a także „nawigacyjne”, „transportowe”, „propagandowe i walki psychologicznej” (Pamphlet), „tworzenia map cyfrowych” (digital maps), „korygowania ognia”, „walki elektronicznej”.
Pośród rozpoznawczych aparatów latających poddział przewiduje następujące ich rodzaje zdefiniowane skrótami: SIGNT, IMINT, MASINT, B/C (rozpoznanie i identyfikacja skażeń).
Kryterium wyposażenia
Ponieważ głównym przeznaczeniem BSP jest właśnie rozpoznanie, stąd też trzecia klasyfikacją z jaką można się spotkać, – to jest dotycząca rodzaju (kategorii) wyposażenia – w zasadzie jest powieleniem powyżej przytoczonej, z tą różnicą, że zamiast bezzałogowców do rozpoznania skażeń wyróżnia się tam ogólniejszą ich grupę zdefiniowaną jako „OTHER”. Tym samym mamy w ramach tej klasyfikacji BSP typu:
• IMINT – (Imagery Intelligence) – czyli wyposażone w sprzęt fotograficzny, czujniki podczerwieni, (infared sensors – IR), lasery, urządzenia elektrooptyczne (electro-optical – EO), czujniki wielospektralne i radarowe.
• SIGINT – (Signals Inteligence) – zdobywające informacje pasywne, poprzez przechwytywanie i wykorzystywanie spektrum elektromagnetycznego przeciwnika, co w skrócie sprowadza się do: ustalenia położenia źródła emisji fal elektromagnetycznych oraz ich identyfikacji.
• MASINT – (Measurement and Signatures Intelligence) – do pomiaru specyficznych parametrów takich jak np. przewidywany zasięg rakiet i punktu ich uderzenia, a także do śledzenia rakiet balistycznych, samolotów używających dopalaczy, śladów łodzi podwodnych, okrętów (za pomocą odbioru emisji akustycznych i cieplnych), czy wykrywania obiektów podziemnych.
• OTHER – wyposażone w urządzenia ostrzegające o promieniowaniu, ataku elektronicznym, zakłóceniach i innych systemach walki.
Jak widać spektrum różnego rodzaju BSP o wojskowym zastosowaniu jest szerokie, a podziały jak widać nie są ostre i rozłączne, co może powodować pewne trudności w ich identyfikacji, natomiast pomocna może się tu okazać anglojęzyczna terminologia, która rzuca światło na niektóre detale dotyczące podziałów, i pozwala zrozumieć istotę przeznaczenia poszczególnych klas BSP. Przykładowo pod szeroko rozumianym pojęciem: rozpoznanie, mamy różne jego odmiany, co odzwierciedla angielski skrót: ISR oznaczający Intelligence, Surveliance, Recconaissance, które to pojęcia odpowiadają polskim terminom: wywiad (zwiad), dozorowanie, i rozpoznanie. O ile różnica pomiędzy rozpoznaniem a dozorowaniem jest czytelna, tzn dozorowanie oznacza rodzaj patrolowania, tudzież pełnienia swoistej warty polegającej na prowadzeniu obserwacji i raportowaniu o wykrytych obiektach, a rozpoznanie to aktywne zbieranie informacji o nieznanym dotąd terenie / przeciwniku, o tyle różnica pomiędzy pojęciem wywiad a rozpoznanie w kontekście BSP staje się już bardzo umowna. Nie mniej warto jeszcze raz rodzaje zadań rozpoznawczych jakie mogą być realizowane przez BSP. Są to:
• rozpoznanie obrazowe (immaginary intelligence – IMINT);
• rozpoznanie elektroniczne (signals intelligence – SIGINT);
• rozpoznanie pomiarowo-badawcze (measurement and signatures intelligence – MASINT);
Ponadto w ramach rozpoznania elektronicznego można wyróżnić:
• rozpoznanie radiowe (communication intelligence – COMINT);
• rozpoznanie systemów radiolokacyjnych (electronic intelligence – ELINT)
Podsumowanie
Powyższe kryteria klasyfikacji wskazują, że głównym zadaniem wojskowych bezzałogowych statków powietrzynych jest rozpoznanie, czyli dostarczanie informacji o sytuacji na teatrze działań, o sytuacji na polu walki. Takie zastosowanie wychodzi naprzeciw współczesnej sieciocentrycznej doktrynie wojny (Netwoer Centric Warfare – NCW), która zakłada że decydującym o powodzeniu czynnikiem jest przewaga informacyjna.
Zobrazowanie istoty sieciocentrycznej doktryny wojny
